Şamanizm Nedir?
Şamanizm, insan ve dünyanın gizemli bir tasarımını içerir. İnsanlar ile Tanrı arasında sihirli bir bağ olduğunu düşünürler. Ruhlar aracılığı ile bağ kurulur. Şamanizm’in uygulamalı animizm olarak kabulünü getirirler. Şamanizm’e göre insan ruh ve bedenden oluşmaktadır. Beden; et, kemik ve kandan meydana gelir. İnsanın fizyolojik fonksiyonlarını bir tın sağlar. İnsanın sağlıklı olması ya da hastalanması doğada yer alan iyi ve kötü ruhların arasındaki dengeye bağlıdır.
Şamanizm’in Kökeni Ve Gelişimi
Şamanlar var oldukları günden itibaren doğayı iyi ve kötü ruhların etkisi altında görmüşlerdir. İnsanın varoluşu ile beraber kötü ruhlara karşı korunabilmek için ruhlarla ilişki kurmanın yollarını aramışlardır. Başlangıçta herkesin şamanlık yaptığı düşünülür. İnsan tek başına bu ruhlardan kurtulamayacağını düşününce daha güçlü kişiliğe sahip kişilerin yardımına sığınmışlardır ve şamanlık doğmuştur. Özel yetenek sahibi kişiler belli bir eğitim sonrasında şamanlığı meslek halinde uygulamaya başlamışlardır.
Şamanın Görevleri
Şamanın görevlerin aşağıdaki gibidir:
- Ruh çağırma,
- Kehanet,
- Tedavi,
- Büyü.
Olarak tanımlanır. Bu görevleri ruhlar aracılığı ile Tanrı ile ilişki kurar. Semavi dinlerde bu durumun peygamberliğe benzerliği ile Şamanizm’in din olarak ele alınmasına sebebiyet vermiştir. Dünya üzerinde çok geniş alana yayılmıştır. Türk-Moğol kültüründe tarihinde önemli bir yere sahiptir. Şamanlık anaerkil toplumsal yapının izlerini günümüze taşır.
Şamanist Dünya Görüşü
Şamanistler dünyayı üç kısma ayırırlar. Bu üç kısım gök, yeryüzü ve yeraltı olmak üzeredir. Gökte Ülgen adı verilen gök tanrı ile ona bağlı olan ruhlar vardır. Orta dünyada yani yeryüzünde insanlar yaşar. Aşağıdaki dünya yani yeraltında ise Erlik ile ona bağlı olan kötü ruhlar yer alır. Şamanlığa bağlı toplumlarda Gök Tanrı göğün en üst katında yer alır. İnsana benzeyen bir varlık olarak tasarlandığı için ona Ülgen adı verilmiştir.
Ülgen ulu anlamına gelir. Göktanrı dünyanın düzenini yönetir ve kaderini bilirler. İnsanlara çocuk verir. Yalnız iyilik eden tek kişi tanrıdır. Dünyayı aydınlatmak için ise güneş ve ay olarak madeni ayna koyduğu düşünülür. Erlik’in de yer altındaki en alt katında kara çamurdan yapılan sarayda siyah tahtta olduğu düşünülür. En kötü felaketlerin nedeni Erlik’tir.
Erlik insanın canını alıp yeraltına götürür ve orada sorguya çeker, daha sonra kendi emrinde kullanır. Erlik’i simgeleyen resim ya da put yapılamaz. Şamanizm de yer tek başına bir tanrı olarak kabul edilmiştir. Yerküre üzerinde ırmak, göller, orman ve dağlar yer alır. Bunların tümüne ise yer-sular denir. Yeryüzünde akarsular ve dağlara sahip ruhlar vardır. Böylelikle kutsallaştırılmıştır ve bunun sonucu olarak yurt kutsal sayılmıştır.
Şamanizm; topluluğun ve insan varoluşunun kutsal bir bütün olarak algılar. Şamanizm’in özünde insan ve doğanın birliği, beraberliği, uyumu yer alır. Şamanizm iyi-kötü ruh, aydınlık-karanlık dünya gibi ikili yapıları da bünyesinde barındırır. Dünya görüşüne göre dünya iyi ve kötü ruhların ikisi altındadır. Şamanın vecd haliyle toplumda şamanla beraber kutsalla buluşmuş olmaktadır. İnsanlar ruhların huylarını, hangi yollarla ulaşılacağını, nelerden hoşlandığını ve hangi ruhlardan memnun kalacaklarını bilemezler.
Şaman Ve Yardımcı Ruhlar
İnsanlara ve hayvan sürülerini kötülük yapmaya hazır kötü ruhlarla ilişki kurmak, ata ya da akraba gruplarından alınan güç ile şaman da bulunur. Yardımcı ruhlar etkili olamaz. Şamanın gücü yardımcı ruhların çokluğuyla orantılıdır. Büyük şamanların 10, küçük şamanların 2 yardımcı ruhları olur. Ayinlerde yardımcı ruhlar geldikten sonra başlar. Şaman içine girmiş olan ruha göre özellik kazanır.
Mesela ateşe dayanıklılık gibi. Yardımcı ruhlar; hayvan ve kuş figürlerinden esinlenir. Böylelikle iyi ruhların etkilerini devam ettirirler. Bir yandan da kötü ruhların zararlı hamlelerini önlemeye çalışsalar da şamanın gücü bu konuda yeterli olur. Şaman bu amaçlar ile düzenlediği ayinlerde ruhları ile ilişkiye girip onları hoşnut ederek istenen sonucu almaya çalışır. Ruhlarla bu ilişkiyi kurabilmek için yetenek ve yatkınlık önemlidir.
Şamanlığın Eğitimi
Belli bir eğitimi almak o kişiyi şaman yapmaz. Şamanlık doğuştan gelir ve kaçınılmaz bir özelliktir. Aydın şamanların, ruhlar tarafından seçilmiş olduklarına inanılır. Şaman seçimi kişisel iradeye bağlı olmadığı da belirtilir. Bu seçim kişide tanımlanan bir takım belirtilere göre yapılır.
Böylelikle şaman olacak kişinin üstün güçleri önceden gösterdiğine inanılır ve böylelikle halk onu şaman olarak kabul eder. Örnek vermek gerekirse dişi çıkmış ya da altı parmakta doğan bir bebeğin ileride şaman olması beklenir. Hastalık gibi bir sebeple uzun süre klanından uzak kalan bir kişi daha sonrasında ortaya çıkarsa şaman olarak kabul edilir.
Şamanlık Doğuştan Mı Gelir?
Şamanlık genellikle soydan gelen bir özelliktir. Çocukluk çağındaki epilepsi nöbetleri söz konusu olan gizemli güç belirtisi olarak kabul edilir. Nöbetlerin artmasıyla kişinin şaman olacağı anlaşılır. Bu durum karşısında kişi daha davulunu alıp çalmaya başlar ve sakinleşip kendine gelir, böylelikle hastalıktan kurtulur. Şamanlığın temelini oluşturan vecd tekniği epilepsi atakları ile benzerlik gösterir ve bu benzerlik özdeşleşmenin temelini oluşturur.
Şaman olmaktan kaçınan kişi sonunda ya delirir ya da genç yaşta ölür. Şamanlığı bırakan kişilerde ise hastalık olarak epilepsinin yeniden başlayacağı düşünülür. Şamanlar genellikle zeki, şair ruhlu ve hayalperest olarak tanımlanırlar. Ayin esnasında vecd içinde kendinden geçip gök ve yeraltı dünyası ile ilgili olağanüstü olaylar, garip varlıklar anlatır. Şaman ayıldıktan hemen sonra ise hiçbir şey hatırlamaz.
Sadece eğitimle şaman olunamayacağı gibi doğuştan gelen yatkınlık ve yetenek de şaman olmak için yeterli kriterler değildir. Şaman mesleğindeki gücü, bilgiyi ve iradeyi atalarından alır. Böylece ayin esnasında davulunu yönetmeyi, dualar okuyup ruhları çağırmayı ve onların yardımıyla ruhunu bedeninden ayırıp aydınlık ya da karanlık dünyaya gönderip dengeyi sağlamayı doğru bir şekilde sağlar.
Ölen şamanların ruhları yeraltı dünyasından ayrılıp hemen bu dünyada yaşarlar. Bu akraba ruhları olmadan şaman görevini yerine getiremez. Engelleri aşmak için yardımlarına gereksinim duyar. Aday, şaman olarak eğitimini tamamladıktan sonra törenle giysisini giyer ve yemin duası edilir. Sonuç olarak bakıldığı zaman şamanlık babadan çocuğa ya da akrabadan akrabaya geçer. Kişinin cinsel olgunlaşma zamanında şamanlığa davet olur. Şamanların eğitimi 3 veya 5 yıldır. Bu süre 10 yıla kadar da uzayabilir.
Şamanizm Ruhunda Törenler Nasıl Yapılır?
Şamanizm’de törenler ikiye ayrılır; belirli günlerde yapılanlar ya da önceden belirlenmemiş törenler şeklindedir. Bu törenlerde, halkların inanç, gelenek ve göreneklerine göre farklılıklar olur. Fakat mutlaka kurban adeti vardır. Kutsal sayılan bir alana, bir değere bir şey sunmak, eşya adamak kansız kurban olarak geçer. Şaman’ın davuluna veya kutsal ağaçlara bez bağlamakta kansız kurban olarak geçer.