Şamanizm’ in Gelişimi
Ruhlar ile ilişki kurmanın yolunu arayan Şamanistler, kötü güçlere karşı korunmak amacı ile bu inanışa sahip olmuşlardır. Tek başına güçlü bir kişi olunamayacağını anlayan kişiler, bu güce sahip kişilerden yardım istemişlerdir. Bu şekilde ortaya aile şamanlığı çıkmıştır. Özel yeteneği olan kişiler, belli başlı eğitimlerden geçerek Şamanlık mesleğine adım atmışlardır. Tamamen kişisel iradeden uzak bir şekilde şaman seçilmektedir. Seçilen bu Şamanlar genellikle ruh çağırma, büyü, tedavi gibi görevlerde yer almaktadır. Şamanlık, özellikle Türk – Moğol kültüründe önemli bir yere sahiptir.
Şamanlık Eğitimi
Şaman olarak seçilecek kişi belirli eğitimlerden geçmektedir. Bu eğitimleri almak da kişiyi Şaman yapmaya yetmemektedir. Şamanlık yeteneği doğuştan gelen bir özelliktir. Şaman seçimi kişisel iradeye bağlı değildir. Aydın Şamanistler, Şamanların ruhlar tarafından seçildiğini dile getirmektedir. Şamanlık genellikle soydan gelmektedir.
Çocukluk dönemlerinde epilepsi hastalığı yaşayan kişilerin olağanüstü güç belirtisi gösterdiği kabul edilmiştir. Epilepsi nöbetleri geçiren kişinin durumunun artması nedeni ile Şaman olarak seçilmesine karar verilmiştir. Şaman olan bu hasta kişi sakinleşmeye başlar ve kendine gelir. Kendine geldikten sonra hastalıktan kurtulur.
Şaman olacak bir kişi mesleki bilgileri atalarından almaktadır. Ayin zamanında davulunu çalmayı, ruhlar ile ilişki kurabilmeyi öğrenir. Ölen Şamanlar’ ın ruhları dünyada yaşamaya devam eder. Bu ruhlar olmadan Şaman görevini yapamaz ve onun yardımına ihtiyaç duyar. Şaman olacak kişi eğitimini tamamladıktan sonra tören düzenlenir ve giysi giydirilir. Daha sonra yemin duası edilir. şamanlık genellikle babadan çocuğa, akrabadan akrabaya geçer.
Şaman’ın Görevleri
Şamanlar ayin zamanlarında ruhlar ile ilişki kurarak insan – ruhlar arasında aracılık yaparlar. İyilikleri sürdürüp, kötülükleri önlemeye çalışırlar. Çözümlenmesi gereken sorunlar ile ilgili olarak, ruhlar ile ilişkiye girerek çözümlenmesi için çaba gösterirler. Ayin yapılırken Şaman’ ın ruhu ayrılarak başka dünyaya gider.
Şamanın belli başlı görevleri ise şunlardır;
- Ağır şekilde hasta olan kişileri iyileştirmek,
- Ruhlardan iyi ve kötü olanlar arasındaki dengeyi kurmak,
- Avda şanssızlığı gidermek,
- Ev ortamında dolaşan ölü ruhunu öbür dünyaya göndermek.
Şamanizm’de Tören
Şamanist toplumlarda belirli günlerde törenler yapılmaktadır. Bu törenlerin bazıları önceden belirlenmemiş şekilde gerçekleşir. Törenlerde kurban kesimi bu toplumların bir adetidir. Şaman’ın davuluna bez bağlamak, kutsal bir yere bir eşya sunmak, çeşitli yemekler sunmak, ateşe içki dökme gibi eylemler gerçekleştirilir.
Günümüzde Şamanizm
Şaman geleneğini günümüzde bile görmek olasıdır. Çocuklara Yaşar, Satı, Satılmış, Durmuş, Duran gibi isimlerin koyulması, türbelere adak adanması, dilek ağacına bez bağlamak, nazara karşı söylenen sözler sırasında bir tahtaya ya da bir yere vurmak gibi gerçekleştirilen eylemler Şamanizm geleneğini halen daha sürdürmektedir.
Hasta Tedavisi
Şamanizm’ de hasta tedavisinde Şaman dizlerinin üstüne çökerek şarkısını söylemeye başlar ve ruhları çağırır. Hastanın içine tükürmesi için hazırlanan ve İçerisinde su ya da kum olan kabı kendisine doğru çeker. Ruhları çağırmak için hastanın üzerinde çıngırağını sallar. Şaman bu şekilde hastanın içine yerleşmiş olan kötü güçlerin yerini tespit etmeye çalışır. Gözlerini kapatır ve elini hastanın üzerinde gezdirir.
Hastanın belirli noktalarından bir enerji keşfetmeye çalışır. Bu enerjiyi tespit ettiği sırada çıngırağını sallayarak şarkısını söyler ve ruhları çağırır. Ruhların yaklaştığını gördüğü zaman onlardan hastanın ağzından içeri girmesini ister. Bu sırada Şaman hastadaki kötü güçleri çeker.
Şaman Giysisi
Şaman giysisi cübbe ve başlıktan oluşur. Şaman giysisi bir kuşu simgelediği bilinmektedir. Bu giysiler ayin esnasında giyilir. Şaman giysisi üzerinde yer alan çeşitli motifler, şamana güç kazandırmak amacı ile tasarlanmıştır. Kuş, ayı, ren geyiği gibi hayvanlar tasvir edilmiştir. Bazı toplumlarda ruhları ürkütme amacı ile geyik boynuzu da kullanılmıştır. Aynı zamanda giysiye bir zil ve çıngırak da takılmaktadır. Bu zil ve çıngıraklar ruhları kovmak için kullanılmaktadır. Kötü ruhlardan korunmak için çeşitli hayvan tüyleri cübbeye eklenir.
Şaman Davulu
Şamanların ayinlerde olmazsa olmazı davuldur. Davulun tokmağı da oldukça önemlidir. Ruhlara ulaşmak ve onlarla iletişim kurmak için kullanılır. Bu davul yalnızca ayin esnasında kullanılmaktadır. Davulun derisi zarar gördüğü zaman yenilenir ve eskiyen deri de ormanda bir ağaca asılır. Davulun bir tarafı boş ve diğer tarafı da deri kaplamadır.
Şaman Duası
Şamanist toplumlarda gerçekleştirilen dinsel törenlerde Şaman duası o anki ruhsal duruma göre değişiklik göstermektedir. Şaman’ a yön veren ruhsal güçler ibadetin biçimini ve zamanını belirlemektedir. Ayin esnasında okunacak olan dualar, ilahiler o andaki Şaman’ ın almış olduğu ilhama bağlı olarak gelişmektedir. Şamanlar dua ezberlemezler. Ruhların onlara nasıl ilham verirse o şekilde dua ederler.
Şaman Duası Örnekleri
Şamanlar dualarını şu şekilde ederler;
- Tanrım işimi rast getir, senden dilediklerimi bana ver, çocuğu olmayanlara çocuk ver, sen yücesin sen Tanrısın! Tanrı gök yaratmış daha sonra yer yaratmış!
- Verdiğin derde deva ver Tanrım! Bastığın yer gül oldu, analar hakkına diliyorum.
Şamanist Dünya Görüşü
Şamanist topluluklar dünyayı yeryüzü, gökyüzü ve yeraltı olmak üzere üçe ayırmışlardır. Gökte Tanrı, yeryüzünde insan, yeraltında kötü ruhlar yaşar. Gök Tanrı’ ya aynı zamanda ”Ülgen” adını vermişlerdir. Göğün en üst katında ve insan benzeyen bir varlık olması sebebi ile bu ismi vermişlerdir. İnsana çocuk veren de tanrıdır. Yalnız iyilik yapan Tanrıdır.
Yeraltında yaşadığına inanılan kötü ruhlarında, yerin en alt katında kara bir tahtta oturduğuna inanılır. Buna da ”Erlik” ismi vermişlerdir. Bu ”Erlik” insan canını alarak yer altına götürür. Burada sorguya çeker ve kendi emirlerinde kullanır.
Şamanizm’e göre yeryüzünde bulunan dağlar, sular ve ormanlara sahip olan ruhlar yer almaktadır. Bu yüzden yer tek başına bir Tanrı olarak kabul görmüştür. Evrenin kutsallığı, insan varoluşu kutsal olarak algılanmıştır. Temelinde insan ve doğanın uyumu yer almaktadır. Şamanist toplumlar iyi ve kötü ruhların etkisi altındadır. İnsanlar ruhların huylarını bilemezler. Onlara nasıl ulaşılabileceği konusunda bilgi sahibi değillerdir.
Nelerden memnun kalacaklarını bilemezler. Ancak ruhlar ile ilişki kurma gücü Şaman’ da bulunur. Şamanlara da yardımcı ruhlar eşlik eder. Bu yardımcı ruhlar olmadan Şaman’ da etkili olamaz. Genellikle Şamanların 2 ile 10 arasında yardımcı ruhları yer almaktadır. Bu ruhlar ile ayinler yapılır. Yardımcı ruhlar gelmeden ayinler başlamaz.
Bu yardımcı ruhlar kuşlardan esinlenen ruhlardır. İyi ruhların etkisini devam ettirmeye ve kötü ruhlardan da korunmaya şaman gücü yetebilir. Şamanlar bu amaçlar doğrultusunda ayinler düzenlemektedir. Ayinler esnasında ruhlar ile ilişkiler kurarak onları razı ederek istediği sonuca ulaşmayı amaçlar. Bu ruhlar ile ilişki kurabilmek için de belirli yeteneklere sahip olmak gerekir.